Beschaafd oorlog voeren…

Anno 2014 voeren we beschaafd oorlog en dat wil zeggen dat we geen burgervliegtuigen neerschieten op een hoogte van meer dan 10 km, ook niet boven oorlogsgebied. Want oorlog voeren staat voor uitschakelen van de vijand en dat zijn de militairen. Maar toch…

Raadplegen we onze geschiedenisboeken dan zien we dat in de Eerste Wereld Oorlog ongeveer 8,5 miljoen mensen gedood zijn en dat dit vrijwel uitsluitend militairen waren. Aan geallieerde zijde waren het er 5,2 miljoen, en Rusland en Duitsland verloren elk zo’n 1,7 miljoen mensen. Amerika, dat pas op 6 april 1917 deelnam, verloor een kleine 126.000 soldaten. Tijdens de Tweede Wereld Oorlog stierven meer dan 56 miljoen mensen waarvan ongeveer de helft burgers. Dat zijn zo’n zevenduizend burgers per dag. Tijdens de Vietnamoorlog stierven 2,5 miljoen mensen; aan beide zijden waren dat vooral militairen, maar feitelijk werd zo’n beetje iedereen in Vietnam tot militair gepromoveerd waardoor is gecamoufleerd dat het in werkelijkheid een groot aantal burgers betrof – in ieder geval aan Vietnamese zijde. De uitspraak dat oorlog voeren een zaak voor militairen is, is daarmee eigenlijk wel ontkracht. Verder schuilen er in de uitspraak enkele merkwaardigheden:

• Wat is het verschil tussen een militair en een burger? Praktisch gezien zijn beiden mensen en staan ze aan dezelfde kant. Onder gegeven omstandigheden (vijand, oorlog, dreiging, …) neemt de militair een wapen ter hand en schiet de militair van de vijand dood; burgers doodschieten mag echter niet.
• Merkwaardig is dat een mens op het ene moment burger, dan militair en dan weer burger kan zijn. En indien nodig kan hij later als reservist worden opgeroepen om weer dienst te nemen. Heeft de militair verlof dan moet je hem behandelen als burger. Het is wrang als diezelfde militair twee dagen tevoren nog op je heeft geschoten en dat na zijn verlof wéér gaat doen. En – even ter zijde – wat doet het met je, als je op het ene moment aardig met je familie thuis zit, vervolgens (geheel legitiem en in opdracht van de politiek) mensen neerschiet in een oorlogssituatie, en dan weer thuis komt om gezellig met je familie verder te leven alsof er niets is gebeurd. Knopje omzetten en alles werkt zoals bedoeld?
• Wat me ook bevreemd is het feit dat enkele burgers in hun hoedanigheid als politicus de oorlog uitroepen om vervolgens militairen het slagveld op te sturen om daar al-dan-niet te sneuvelen. Nou-ja, de bedoeling om te sneuvelen is er wellicht niet, maar het blijft een feit dat het de militair is die het risico loopt en niet de politicus. Dat is wel comfortabel, toch…
• Burgers kunnen betrokken raken door mensen te helpen zich te verschuilen of zelfs door ondergronds verzet te plegen en aanslagen te plegen. Het wordt voor een militair wel heel moeilijk; want naast de burger die hij niets mag doen en de militair die hij mag doden, is er nu opeens een burger die daadwerkelijk oorlog-gerelateerde activiteiten ontplooit. Welke houding je als militair dan ten opzicht van zo’n burger moet aannemen, weet ik ook niet, maar ik kan me enigszins voorstellen dat er in zo’n situatie burgerslachtoffers vallen of andere zogenoemde oorlogsmisdaden plaats vinden.

Zeer recent hebben bijna 300 mensen hun leven verloren door het neerschieten van een burgervliegtuig in oorlogsgebied boven Kroatië. Onder hen waren géén militairen en géén burgers die betrokken waren bij die oorlog. Zonder verder uit te wijden over de toedracht, kunnen we stellen dat dit een drama is, daarover kan weinig twijfel bestaan. Maar mede gezien de ‘niet-betrokkenheid’ van de inzittenden bij de ter plekke actuele oorlog, is dit toch gewoon een incident – voor zover je over ‘gewoon’ kunt spreken.

Anders is het echter in de Gazastrook, waar in de laatste weken weer vele burgerslachtoffers zijn gevallen; een gevolg van het steeds weer oplaaiend geweld tussen Israël en Hamas. Wat is aan de hand, dat telkens weer mensen naar geweld grijpen en in een oorlog verwikkeld raken? Dat deze oorlog eeuwig lijkt door te gaan en het onmogelijk lijkt dat deze ooit eindigt?
Door het voortduren van deze oorlog wordt het aantal mensen dat een vriend, vriendin of familielid tijdens de oorlog heeft verloren, steeds groter. Wie kan straks vergeten dat de man die je op het marktplein tegenkomt, een paar maanden geleden een bom op je huis heeft gegooid waarbij je vrouw en kinderen zijn omgekomen?
Een ander komt de man tegen die zijn vrouw heeft verkracht; maar twee maanden daarvoor heeft hij het huis van die man gebombardeerd en zijn zijn vrouw en kinderen omgekomen. Nee, die verkrachting is niet goed te praten. Maar als jij het begrijpelijk vindt dat een kind twintig jaar later in therapie moet omdat het in zijn jeugd voortdurend is gepest omdat het linkshandig was, dan kijk je misschien ook iets genuanceerder tegen deze verkrachting aan dan je in eerste instantie zou verwachten.

Dit wetende, is het dan vreemd dat elke wapenstilstand voortijdig eindigt? In de afgelopen twee maanden waren dat er al zes! En dat mede hierdoor het vertrouwen in een blijvende vrede naar een dieptepunt is gedaald? Is het nog realistisch te denken dat hier ooit vrede komt? Wat is voor vrede nodig? Of anders geformuleerd: wat is nodig om de oorlog te beëindigen? Misschien moeten we daarvoor weer even de geschiedenisboeken raadplegen en vragen hoe de Napoleontische oorlogen, de Russisch/Perzische oorlog, de achtste Russisch/Turkse oorlog, de Amerikaanse burgeroorlog, de Russisch/Japanse oorlog, WO I, WO II, en de Mantsoeoorlog in China zijn geëindigd?

Het antwoord blijkt dan telkens hetzelfde te zijn: er was één onbetwistbare winnaar en het grondgebied van de verliezer werd ingelijfd of op z’n minst werd het bestuur geheel overgenomen. Anno 2014 zien we een andere situatie: niet zelden wordt de oorlog niet beëindigd maar wordt een wapenstilstand overeengekomen. Naarmate de oorlog langer heeft geduurd neemt de kans op een incident echter toe. Denk maar aan de buurman die de verkrachter van zijn vrouw tegenkomt. De kans dat ze samen een kop koffie drinken en elkaar bevestigen dat het fijn is dat de oorlog voorbij is, is érg gering. En als dan een incident volgt en de overeenkomst is geschonden, laait de oorlog weer op. Dit zien we telkens weer in de Gazastrook. Oog-om-oog, tand-om-tand.

Maakt het nog iets uit wie, waar en wanneer is begonnen? Onze oorlogen hebben geen winnaar en feitelijk is elke wapenstilstand niet veel meer dan een rustpauze waarin de partijen hun wonden likken en zich voorbereiden op de volgende slag. Is het dan beter géén wapenstilstand in te lassen en gewoon door te gaan tot er een winnaar is? Dat zou ik niet willen voorstellen, maar zolang mensen niet in staat zijn het verleden volledig achter zich te laten voor wat betreft de oorlog, is de kans op vrede nihil. En gaan mensen dit kunnen?

Tot slot: Kijk nog eens goed naar de foto bovenaan dit artikel en stel je voor dat jij dit bent die hier zijn zoon draagt. En voel de intense pijn! Kun je die wegsteken en oprecht roepen dat je vrede wilt met de mensen die dit hebben gedaan? Dat is niet gemakkelijk, maar wel noodzakelijk om de oorlog zónder winnaar te beëindigen.